روزه گرفتن چه تأثیری بر افراد سالم دارد؟ پژوهش های علمی چه می گویند؟
روزه گرفتن چه تأثیری بر افراد سالم دارد؟ پژوهش های علمی چه می گویند؟

روزه گرفتن چه تأثیری بر افراد سالم دارد؟ پژوهش های علمی چه می گویند؟ نمکستان» روزه گرفتن یک فریضه دینی است که بر تمام کسانی که سالم هستند و توانایی روزه گرفتن را دارند، واجب است. در مورد فواید روزه داری احادیث و روایت های زیادی داریم ولی آیا پژوهش های علمی نیز فواید روزه […]

روزه گرفتن چه تأثیری بر افراد سالم دارد؟ پژوهش های علمی چه می گویند؟

تأثیر روزه بر سلامتی

نمکستان» روزه گرفتن یک فریضه دینی است که بر تمام کسانی که سالم هستند و توانایی روزه گرفتن را دارند، واجب است. در مورد فواید روزه داری احادیث و روایت های زیادی داریم ولی آیا پژوهش های علمی نیز فواید روزه داری را تأیید می کنند؟ در این پست و به نقل از کتاب “بررسی شواهد علمی در مباحث روزه داری و سلامت” به مهم ترین تأثیرات روزه بر افراد سالم نگاهی افکنده ایم.

١- تغییرات وزن

برنامه غذایی ماه رمضان اغلب با کاهش دریافت غذا و و کاهش وزن همراه است. به طور متوسط در این ماه، حدود دو کیلوگرم کاهش وزن دیده می شود و این کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن بیشتر از افراد دارای وزن طبیعی و یا کم وزن است، و ممکن است در مورد این افراد تا ۴ کیلوگرم هم برسد. قسمتی از این کاهش وزن ناشی از کاهش آب بدن در روزه داری ماه رمضان می باشد. با این حال، در روزه داری ماه رمضان افزایش دریافت غذا و افزایش وزن نیز در برخی افراد دیده می شود. به طور کلی اگر مقدار غذای مصرفی در ماه رمضان به طور متوسط کاهش یابد، انتظار می رود از وزن روزه دار تا حدودی کاسته شود، در غیر این صورت اگر روزه داری همراه با پرخوری باشد، مسلما وزن افراد افزایش خواهد یافت.

۲- قند خون، چربی ها و فشار خون

به طور معمول در روزه داری ماه رمضان، سطح قند خون در روز های اول روزه داری اندکی کاهش می یابد، البته این کاهش قند خون در محدوده طبیعی (۷۰ تا ۱۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر) است، اما پس از چند روز به مقدار قبلی باز می گردد. به طور کلی تغییرات قند خون در ماه رمضان در محدوده طبیعی است و در بزرگسالان سالم أفت قند خون دیده نمی شود (۱۲). تاثیر روزه داری ماه رمضان بر سطح چربی های خون متفاوت است، و به تغییرات برنامه غذایی و فعالیت بدنی فرد بستگی دارد. به عنوان مثال، دریافت بالای اسیدهای چرب اشباع از روغن های حیوانی، کره، خامه و لبنیات پرچرب و به طور کلی افزایش مصرف غذا، با افزایش چربی های خون همراه است. روزه داری ماه رمضان معمولا منجر به کاهش فشار خون مختصر در طول روز می شود. این کاهش فشار خون به طور عمده ناشی از اتلاف آب بدن است و به فصلی که ماه رمضان در آن واقع می شود نیز بستگی دارد. جهت پیشگیری از این حالت، توصیه می شود آب و مایعات کافی در فاصله افطار تا سحری مصرف شود و به خصوص در ماه های گرم سال تا حد امکان از حضور در مکان های گرم اجتناب شود.

٣- هورمون های بدن

به طور کلی تغییرات ترشح هورمون های بدن (به عنوان مثال، هورمون های تیروئیدی، هورمون رشد، هورمون های جنسی و…) در ماه رمضان در محدوده طبیعی است و تغییرات بارز بالینی در میزان ترشح آنها صورت نمی گیرد.

۴- سیستم خون ساز

تغییرات شیوه زندگی ایجاد شده در ماه رمضان ممکن است برخی ترکیبات خون را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، در بیشتر مطالعات، افزایش غلظت و مواد موجود در خون در محدوده طبیعی گزارش شده است. تغییرات مواد موجود در خون می تواند به دلیل متفاوت بودن شرایط آب و هوایی، میزان تعریق و مقدار مصرف مایعات توسط افراد باشد. چراکه اتلاف آب بدن می تواند تعادل مواد موجود در خون را به هم بزند. بنابراین، چنین به نظر می رسد با مصرف کافی آب و مایعات در فاصله افطار تا سحر و حتی فراهم آوردن شرایط محیطی مناسب جهت کاهش میزان تعریق بتوان از این تغییرات در ماه رمضان پیشگیری کرد. روزه داری ماه رمضان ممکن است سبب تغییر برخی سلول های خونی (مانند سلول های قرمز و سفید در افراد سالم شود ولی این تغییرات در محدود طبیعی است و تغییر عمده ای در سطح هموگلوبین، تعداد گلبول قرمز و تعداد گلبول های سفید دیده نمی شود. در مجموع، روزه داری ماه رمضان اختلال عمده ای در شاخص های خونی افراد سالم ایجاد نمی کند و تغییرات اندک ایجاد شده نیز با بازگشت به برنامه غذایی معمول و شیوه زندگی قبل از ماه رمضان به حالت اولیه باز می گردد. | به دلیل برخی تغییرات شیوه زندگی (به عنوان مثال کاهش دریافت غذاهای غنی از آهن و یا مصرف همزمان منابع رژیمی آهن و مواد مهار کننده جذب آهن مانند چای در ماه رمضان) سطوح آهن سرم ممکن است کاهش یابد. کاهش آهن سرم می تواند ناشی از کمبود رژیمی و یا تغییر توزیع آهن مرتبط با تغییر سنتز پروتئین های متصل شونده به آهن باشد. به منظور پیشگیری از کمبودهای رژیمی و اثرات سوء فقر آهن، دریافت مناسب غذاهای غنی از آهن در ماه رمضان توصیه می شود.

۵- سیستم ایمنی

مطالعات نشان می دهند که روزه داری ماه رمضان در افراد سالم سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار نمی دهد. با این حال، اگر روزه داری توأم با محدودیت متوسط کالری دریافتی باشد ممکن است حتی عملکرد سلول های ایمنی را بهبود بخشد و اثرات محافظتی بر پاسخ سیستم ایمنی بدن داشته باشد. این اثرات در صورتی دیده می شود که فرد از رژیمی متعادل و مناسب در ایام روزه داری ماه رمضان پیروی نماید. در غیر این صورت چنانچه مواد غذایی کافی برای فعالیت سیستم ایمنی در یافت نشود می تواند منجر به افت عملکرد ایمنی گردد.

۶- دستگاه گوارش

برخی مشکلات گوارشی شایع در ماه رمضان عبارت اند از:

  • خشکی دهان و تشنگی

در روزه داران تشنگی و خشکی دهان به علت اتلاف آب بدن از طریق تعریق به خصوص در آب و هوای گرم شایع است. فعالیت بدنی متوسط تا شدید و مصرف کم مایعات در فاصله افطار تا سحر این امر را تشدید می کند. به منظور پیشگیری و یا کاهش تشنگی توصیه می شود همراه با وعده های غذایی افطار، سحری و نیز فواصل میان افطار و سحری، میوه و سبزی نیز به مقدار کافی   مصرف شود. چرا که این مواد غذایی به نگهداری آب در بدن کمک می کنند. حداقل میزان توصیه شده مصرف روزانه میوه و سبزی ۵۰۰ گرم در روز است. برخی مواد غذایی نیز احساس تشنگی را افزایش می دهند. به عنوان مثال، مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده به خصوص در وعده سحری منجر به تشنگی در طول روز می گردد. مصرف زیاد نمک، غذاهای شور و غذاهای پر ادویه نیز تشنگی فرد روزه دار را افزایش می دهند و باید از مصرف آنها اجتناب شود.

  • نفخ، سنگینی، آروغ زدن

برخی از دلایل مهم سوء هاضمه و نفخ عبارت اند از پرخوری، مصرف زیاد غذاهای چرب و سرخ شده، غذاهای تند و غذاهایی که ایجاد نفخ می کنند مثل کلم، نوشابه های گازدار، سیر، پیاز، فلفل به خصوص فلفل دلمه ای، حبوبات مانند عدس، لوبیا، نخود، لپه و مصرف زیاد مواد قندی، دسرهای شیرین، زولبیا و بامیه، مصرف آب به همراه وعده غذایی، مصرف غذا در حجم زیاد و مواد غذایی به اصطلاح سنگین مانند آش رشته، و غذاهای غلیظ آبکی به منظور پیشگیری از اختلالات گوارشی در این ایام باید از مصرف مقادیر زیاد غذاهای فوق اجتناب شود. استفاده از عرق نعناع نیز برای بهبود نفخ موثر است. البته کسانی که مبتلا به سوزش سر دل هستند، نباید از عرق نعنا استفاده کنند، چرا که موجب بدتر شدن سوزش سر دل می شود.

  • سوزش سر دل

مصرف غذا در حجم زیاد که اغلب در ماه رمضان به خصوص در وعده افطار دیده می شود، سبب بازگشت محتویات معده به مری و احساس سوزش سر دل می شود. غذاهایی که دیرتر از معده تخلیه می شوند مانند غذاهای چرب و سرخ شده بیشتر در معرض اتهام قرار دارند. غذاهای تند، قهوه و چای پررنگ، نوشابه های گازدار، موادی مثل نعناع، شکلات، ادویه ها و مصرف سیگار نیز می تواند باعث سوزش سر دل در افراد حساس شوند. بنابراین، توصیه می شود به منظور پیشگیری از سوزش سر دل، وعده های غذایی حجیم مصرف نشود. این افراد باید تا حد امکان تعداد وعده های غذایی خود را افزایش دهند تا بتوانند در هر وعده حجم کمتری غذا مصرف کنند، لباس های تنگ نپوشند و حداقل تا ۳ ساعت پس از صرف غذا دراز نکشند.| داروهای ضد بارداری به خصوص اگر با معده خالی استفاده شوند می تواند باعث سوزش سر دل در خانم های روزه دار شوند، توصیه می شود که این قرص ها به همراه یک ماده غذایی مصرف شوند.

  • یبوست

کاهش کالری دریافتی و همچنین کاهش فعالیت فیزیکی خطر یبوست را افزایش می دهند، و اضافه کردن فیبر رژیمی و همچنین مصرف آب فراوان می تواند خطر یبوست را کاهش دهد. اغلب به دلیل تغییر الگوی وعده های غذایی و خواب در ماه رمضان، بی نظمی و کاهش حرکات روده دیده می شود. به هر حال می توان با دریافت کافی منابع فیبر رژیمی مانند میوه و سالاد در وعده های سحری، افطار و پس از افطار به حفظ حرکات روده در ماه رمضان کمک کرد تا مدت زمان عبور مواد از دستگاه گوارش افزایش نیابد و از ایجاد یبوست و نفخ جلوگیری شود. یبوست را می توان از طریق افزایش مصرف آب، استفاده از غلات سبوس دار، آرد قهوه ای، انجیر و آلوی خشک خیسانده، افزایش مصرف میوه ها به خصوص همراه با پوست، افزایش مصرف سبزیها، افزایش تحرک، مصرف کم چای درمان کرد.

همچنین بخوانید:  اس ام اس های احساسی و زیبا درباره عشق به خدا

۷- سیستم عصبی مرکزی

معمولا شیوع سردرد در ماه رمضان افزایش می یابد. سردردهایی را که در ماه رمضان ژخ می دهند، اغلب با عوامل گوناگونی از جمله افت قند خون، قطع مصرف چای و قهوه و تغییرات الگوی خواب مرتبط دانسته اند. شیوع سردردهای میگرنی نیز در ماه رمضان افزایش می یابد. به منظور پیشگیری از این سردردها باید در طول یک الی دو هفته قبل از ماه رمضان به صورت تدریجی مصرف چای، قهوه و سیگار را کاهش داد. چای سبز و بدون کافیین ممکن است جایگزین خوبی باشد. ۸- سیستم تنفسی روزه داری ماه رمضان در افراد سالم تغییر عمده ای در فعالیت ریه ها ایجاد نمی کند. حتی در مطالعه ای روزه داری عملکرد ریوی را بهبود بخشید.

۹- سیستم ادراری

در مطالعات انجام شده بر روی افراد سالم، عدم تغییر و یا افزایش اوره خون در محدوده طبیعی گزارش شده که در صورت افزایش پس از ماه رمضان به مقادیر قبلی بازگشته است. تغییرات عملکرد کلیوی در افراد سالم در ماه رمضان در محدوده طبیعی می باشد و روزه داری ماه رمضان عملکرد کلیوی افراد سالم را تحت تأثیر قرار نمی دهد. با توجه به این که در فصول گرم سال به دلیل کم آبی و تغلیظ ادرار خطر ایجاد سنگ های کلیوی در افرادی که کلیه سنگ ساز دارند افزایش می یابد، و در ماه رمضان نیز به دلیل عدم مصرف مایعات در فاصله سحر تا افطار احتمال درجات مختلف کم آبی وجود دارد، هم زمانی ماه رمضان با ماه های گرم سال ممکن است خطر سنگ های کلیوی را در افرادی که سابقه سنگ های ادراری دارند افزایش دهد. با مصرف کافی مایعات می توان خطر بروز سنگ های کلیوی ناشی از کم آبی در فصول گرم سال را کاهش داد.

۱۰- توان ورزشی

قطع ورزش در ماه رمضان منجر به کاهش توده عضلانی بدن، کاهش ظرفیت مصرف اکسیژن و کاهش توان ورزشی می شود. همچنین، کاهش شدت ورزش نیز در ماه رمضان با کاهش عملکرد ورزشی ارتباط دارد. به عبارت دیگر اگر شدت و مدت ورزش در ماه رمضان مانند قبل حفظ شود و با افزایش یابد، روزه داری عملکرد فیزیکی ورزشکاران را تحت تأثیر قرار نمی دهد. بنابراین، اغلب قطع و یا کاهش ورزش در ماه رمضان توصیه نمی شود. کاهش مدت زمان خواب عمیق در ورزشکاران در طول ماه رمضان از طریق تغییر عملکرد ذهنی، تطابق و انگیزه می تواند اثرات غیر مستقیمی بر فعالیت عضلانی داشته باشد. بنابراین کاهش مدت زمان خواب در ورزشکاران منجر به کاهش سطح عملکردی فعالیت هایی می شود که نیاز به تمرکز دارند. در مجموع، روزه داری تنها برخی جنبه های ورزش مانند احساس خستگی را افزایش می دهد اما به دلیل کاهش توان ورزشی، توقف ورزش در ماه رمضان توصیه نمی شود. بلکه با استفاده از برخی تغییرات رفتاری و زمان بندی مناسب می توان در ماه رمضان به انجام تمرینات ورزشی ادامه داد.

۱۱- کیفیت خواب و سلامت روان

اگرچه اغلب مدت زمان خواب در ماه رمضان تغییر نمی یابد، روزه داری ماه رمضان منجر به تأخیر در چرخه خواب و بیداری و کاهش خواب عمیق می شود. در ماه رمضان محدودیت خواب شبانه روزی می تواند منجر به خواب آلودگی و کاهش هوشیاری در طول روز شود. برخی مطالعات افزایش تحریک پذیری و بدخلقی را در ماه رمضان گزارش کرده اند که در افراد سیگاری و مصرف کنندگان کافیین بیشتر دیده می شود. از سوی دیگر، انجام اعمال مذهبی نظیر نماز، روزه و سایر عبادات اسلامی، با متوجه کردن افراد به سوی خداوند باعث ایجاد نوعی آرامش روحی و روانی در انسان می شوند که می تواند در خودسازی، مقابله با استرس و در نتیجه کاهش اختلالات روانی مؤثر باشد.

۱۲- سیستم قلبی عروقی

  • ضربان قلب

روزه داری ماه رمضان منجر به کاهش اندکی در ضربان قلب می شود. تصور می شود آرامش روانی ناشی از روزه داری منجر به کاهش استرس روزانه و کاهش تولید مواد افزایش دهنده ضربان قلب می شود. البته تحقیقات نشان داده است که پس از افطار این کاهش ضربان قلب جبران می شود. به عبارتی دیگر در طول روز و در حین گرسنگی متوسط، ضربان قلب تا حدودی کاهش می یابد که می تواند در افراد مبتلا به بیماری های قلبی مفید باشد. ولی باید توجه داشت که در صورت پرخوری به هنگام افطار، ضربان قلب افزایش بیش از اندازه پیدا می کند. بنابراین، مصرف متعادل غذا و افطار کردن با مواد غذایی سبک می تواند از افزایش زیاد ضربان قلب و تپش قلب پیشگیری نماید.

  • فشار خون

گرسنگی فشار خون را کاهش می دهد و با مصرف غذا پس از گرسنگی فشار خون افزایش می یابد. بنابراین، در ماه رمضان در طول روز فشار خون تا حدودی کاهش می یابد. گرسنگی می تواند از طریق کاهش مختصر فشار خون اثرات محافظتی بر سیستم قلبی داشته باشد.

  • چربی های خون

اثر روزه داری ماه رمضان بر مقادیر چربی های خون متفاوت است که می تواند ناشی از تغییر برنامه غذایی، کاهش فعالیت، وزن و برخی عادات غذایی و فرهنگی باشد. تغییرات مفید چربی های خون ناشی از تغییر چربی های دریافتی به دلیل الگوی غذایی خاص ماه رمضان باعث می شود که این تغییر مفید چربی های خون تا یک ماه پس از پایان ماه رمضان نیز حفظ شود. افراد دارای چربی خون بالا می توانند با پیروی از یک برنامه غذایی کم چرب کم کالری در ماه رمضان، کلسترول تام، کلسترول بد و تری گلیسرید را طی روزه داری کاهش دهند. در مجموع، روزه داری ماه رمضان می تواند اثرات مفیدی بر سیستم قلبی عروقی افراد سالم داشته باشد.

۱۳- کاهش خطر سرطان

محدودیت انرژی در حد متوسط خطر سرطان را کاهش می دهد. بنابراین، چنانچه روزه داری ماه رمضان با کاهش متوسط کالری دریافتی (حدود ۳۰٪) و نیز تغییرات مطلوب شیوه زندگی مانند کاهش مصرف سیگار و یا سایر مواد مضر در طولانی مدت همراه باشد، ممکن است خطر برخی سرطان ها را در افراد سالم کاهش دهد.

 ۱۴- چشم

در مطالعاتی که تا کنون انجام شده، روزه داری تأثیری در بالا بردن میزان نزدیک بینی چشم و سایر عیوب انکساری چشم نداشته است. تغییر قابل ملاحظه ای در ترشح اشک نیز دیده نشده است.

جمع بندی

تحقیقات متعددی که تاکنون انجام شده است، نشان می دهند روزه داری در فصول مختلف سال اثر سوئی بر سلامتی جسمانی و روانی افراد روزه دار سالم نداشته است و خطر بیماری های مختلف در افراد سالم در طول یک ماه روزه داری ماه رمضان افزایش نمی یابد. همچنین مطالعات نشان می دهند در صورت رعایت برنامه غذایی مناسب و پرهیز از پرخوری در فاصله افطار تا سحر و دریافت کافی مایعات و حفظ سطح مناسب فعالیت های بدنی و پرهیز از گرمازدگی، روزه داری در ارتقاء سلامت جسمانی مؤثر است. همچنین، با کسب آمادگی های روحی روانی در طول یک ماه روزه داری و توجه بیشتر به خداوند، آرامش روانی و کاهش اضطراب و افسردگی حاصل خواهد شد. برخی عوارض مانند سوء هاضمه، کم آبی، ضعف سیستم ایمنی بدن، افزایش وزن و افزایش چربی های خون، کاهش توان ورزشی و خستگی، بدخلقی و تحریک پذیری و … در صورتی ایجاد میشوند که اصول بهداشتی و تغذیه ای به درستی رعایت نشوند و فرد روزه دار باید با آگاهی و دانش و آمادگی لازم روانی، خود را برای یک روزه داری موفق آماده سازد تا بتواند از فواید جسمانی و روحی آن بهره مند گردد. روزه داری ماه رمضان می تواند در بهبود و یا کاهش شدت برخی بیماری ها مؤثر بوده و در برخی بیماری ها در صورت کنترل مناسب و تنظیم دوز داروها بی ضرر باشد. ولی در برخی بیماری ها مضر است که در این صورت روزه داری برای این گروه از بیماران از دیدگاه فقه شیعه حرام خواهد بود.

روزه گرفتن چه تأثیری بر افراد سالم دارد؟ پژوهش های علمی چه می گویند؟